ساخت برنامه آموزشی فراتفکر مبتنی بر شبیه‏ سازی‏ ذهنی- مغزی(MTMBS) و ارزیابیِ اثربخشی آن بر کارکردهای اجرایی، تنظیم هیجان و تکانشگری کودکان مبتلا به اختلال نقص‌توجه-بیش‌فعالی

یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اختلالات عصبی-رشدی، اختلال نقص‌توجه-بیش‌فعالی (ADHD) است که با اختلالات یادگیری نیز هم ‎ابتلائی بالایی دارد. این اختلال با ویژگی‎ های بی ‎توجهی، تکانشگری و بیش ‎فعالی پایدار مشخص می‎ شود که در تحول طبیعی فرد مداخله می‎ کند. اخیراً مطالعات تصویربرداری عصبی نشان داده‌ اند که علائم ADHD بخاطر سازماندهی ناهمگن شبکه مغزو اختلال در اتصال عملکردی ایجاد و تشدید می‌شوند. شواهد علمی نشان می‌دهند که مداخله ناشی از شبکه حالت پیش‎ فرض(DMN) می ‎تواند در افراد مبتلا به اختلال بیش‎ فعالی ـ نقص‌توجه کارکردهای توجهی عادی را ضعیف کند. با توجه به روند رو به افزایش ADHD  در کودکان و لزوم ارائه مداخله‌ای کارآمد برای بهبود این دسته از کودکان به منظور پیشگیری از مشکلات بعدی، هدف پژوهش حاضر "ساخت برنامه آموزشی فراتفکر مبتنی بر شبیه‌سازی ذهنی-مغزی و ارزیابی اثربخشی آن بر کارکردهای اجرایی، تنظیم هیجان و تکانشگری در کودکان مبتلا به ADHD" بوده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ روش از نوع آمیخته طرح گنجانده شده مدل آزمایشی بود. جامعه این پژوهش، شامل تمامی کودکان مبتلا به ADHD در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ با دامنه سنی ۷ تا ۱۲ سالگی در سطح شهر تهران بود. پس از تشخیص ‏گذاری بالینی، در"مرحله کمی" تعداد ۳۲ نفر کودک به صورت نمونه‎ گیری در دسترس به عنوان نمونه انتخاب و به شیوه تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. برای کودکان گروه آزمایش، برنامه آموزشی فراتفکر مبتنی بر شبیه ‏سازی‏ ذهنی- مغزی" در قالب ۸ جلسه ۱.۵ ساعته در هفته  اجرا شد و در مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون از آن‌ها تصاویر fMRI گرفته شد، در حالیکه گروه کنترل هیچ‌گونه مداخله درمانی را دریافت ننمودند. همه والدین در مراحل پیش‌آزمون - پس‌آزمون پرسشنامه‌ها را تکمیل نمودند، و با استفاده از یک مصاحبه نیمه‌ساختاریافته از والدین گروه آزمایش در زمینه تغییرات ایجاد شده در کودکان اطلاعات منسجمی گردآوری شد. داده‌های جمع‌آوری شده با روش آماری مانکووا و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای SPSS-24, MAXQDA, FSL, fMRIprep تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که برنامه آموزشی فراتفکر مبتنی بر شبیه‌سازی ذهنی- مغزی به طور قابل‌توجهی بر همه مولفه‌های کارکردهای اجرایی، تنظیم هیجان و تکانشگری در کودکان مبتلا به ADHD تاثیر گذاشته است. تصاویر fMRI بیانگر این است که  مناطق مغزی مربوط به DMN پس از اتمام جلسات آموزشی به خوبی سرکوب شده و عملکردشان بهبود یافته است. علاوه بر این، مطابق با اظهارات والدین، عملکرد کودکان مبتلا به ADHD در زمینه‌های شناختی، رفتاری، هیجانی و اجتماعی پیشرفت چشمگیری داشته است. این یافته‌ها نشان می‌دهد که اجرای برنامه آموزشی فراتفکر مبتنی بر شبیه‌سازی ذهنی- مغزی در مدارس و مراکز درمانی می‎تواند در بهبود مشکلات روانشناختی کودکان ADHD نقش مهمی داشته باشد.

این پژوهش با استفاده از خدمات آزمایشگاه ملی نقشه برداری مغز انجام شده است و در سال ۲۰۲۳ در  Journal of Attention Disorders به منتشر شده است.

برای مشاهده منبع کلیک نمایید.

اسامی پژوهشگران:

دکتر عابد مهدوی

دکتر منصوره حاج حسینی

دکتر مسعود غلامعلی لواسانی

دکتر الهه حجازی

دکتر عبدالحسین وهابی