پژوهش مروری دامنه ای چیست، چرا متداول شده است و چگونه نوشته می شود؟

گزارش دومین سمینار آنلاین شاخۀ دانشجویی  نقشه‌برداری مغز ایران، کارگروه عصب روان‌شناسی زبان، میترا مالی، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی شناختی فردوسی مشهد

زمان : سه شنبه 10 خرداد 1401

پژوهش مروری دامنه ای کمتر به دنبال پرداختن به سؤالات تحقیقاتی بسیار خاص و در نتیجه، ارزیابی کیفیت مطالعات گنجانده‌شده در آن است و به موضوع‌های گسترده تری می‌پردازد. این نوع پژوهش را می‌توان زمینه ساز  طرح های مطالعاتی مختلف دانست. مطالعات مروری دامنه ای معمولاً به  ترسیم سریع مفاهیم کلیدی زیربنای یک حوزه پژوهشی می‌ پردازند. مطالعات مروری دامنه ای با مرورهای سیستماتیک یا نظام‌مند تفاوت دارند زیرا نویسندگان معمولاً کیفیت مطالعات گنجانده شده را ارزیابی نمی کنند. همچنین این نوع مطالعه  با بررسی‌های روایی نیز متفاوت است زیرا  به تفسیر مجدد و تحلیل پیشینۀ پژوهش‌ها نیازمند است.

انجام یک مطالعۀ دامنه ای چهار دلیل قانع‌ کننده دارد:

1. میزان، دامنه و ماهیت فعالیت تحقیقاتی را بررسی می کند.
2. ارزش انجام یک بررسی سیستماتیک کامل ارزیابی می‌شود.
3. یافته های پژوهش‌های پیشین جمع‌بندی و معرفی می‌شوند.
4. شکاف های تحقیقاتی در ادبیات موجود شناسایی می‌شوند.

 در سال 2005 Arksey و O'Malley اولین محققانی بودند که چارچوبی سودمند و روش های  انجام مطالعه دامنه ای را بیان کردند. مطالعات دامنه ای  با هدف ترسیم سریع مفاهیم کلیدی و زیربنای یک حوزۀ تحقیقاتی صورت می یابند. مطالعات دامنه ای روشی محبوب است که به صورت روزافزون در بررسی شواهد تحقیقات سلامت به کار گرفته می شود. این پژوهش‌ها به این دلیل ایده آل هستند که پژوهشگران می توانند گسترۀ وسیعی از طرح های مطالعاتی در پیشینۀ منتشر شده و منتشر نشده را باهم  ترکیب کنند و برای پرسش‌هایی فراتر از موارد مربوط به اثربخشی مداخله پاسخ ارائه کنند.  یافته هایی این نوع پژوهش‌ها می تواند یافته های کارآزمایی های بالینی را تکمیل کند.

در ادامه مراحل انجام این نوع پژوهش مروری به صورت مختصر بیان می شود:

مرحله 1: شناسایی سوال تحقیق:

 پرسش‌های پژوهشی مطالعه دامنه ای ماهیت گسترده ای دارند. آنها باید درشناسایی پژوهش‌های مرتبط به شما کمک کنند تا بتوانید دربارۀ گنجاندن پژوهش‌های مختلف در مرور خود تصمیم بگیرید. تعریف مفاهیم، جمعیت هدف، و نتایج مورد علاقه برای روشن شدن هدف  مطالعه دامنه ای ضروری است.

مرحله 2: شناسایی پژوهش‌های مرتبط:

از طریق فهرست های مرجع پایگاه های الکترونیکی، جستجوی دستی مجلات کلیدی، شبکه های موجود، سازمان ها و کنفرانس های مرتبط صورت می یابد

مرحله 3: انتخاب پژوهش‌ های مختلف برای مرور:

• معیارهایی انتخاب کنید که به شما در حذف یا بررسی کردن پژوهش‌های مختلف در فرایند نگارش مقالۀ مروری دامنه‌ ای کمک کند.
• پارامترهای پیرامونی را با دقت  انتخاب کنید تا به حذف پژوهش‌های کمتر مرتبط به پرسش شما کمک کند
• معیارهای حذف را برای چکیده ها در نظر بگیرید، تا  شمار مقالاتی را که باید با جزئیات خوانده شوند کاهش دهید.
• از دو داور یا مشاور با تجربه و متخصص در حوزۀ پژوهش خود کمک بگیرید تا معیارهای ورود/خروج مقالات در پژوهش مروری شما دقیق شود.

مرحله 4: دسته بندی داده ها:

• موارد کلیدی اطلاعات به دست آمده از گزارش های پژوهش‌های انتخاب شده را در جدول قرار دهید.
• با دسته بندی و ترسیم جدول ترکیب و تفسیر داده‌های کیفی، غربال کردن، ترسیم نمودار و مرتب‌سازی موارد بر اساس معیارها و موضوع‌های کلیدی امکان می یابد
• باید دربارۀ این که چه اطلاعات کلی یا جزئی از مطالعات اولیه ثبت شود تصمیم‌گیری شود.
• این مرحله به صورت کلی، فرآیندی تکراری خواهد بود که در آن پژوهشگران به طور مداوم باید فرم نمودارها و جدول‌ها را به روز رسانی کنند.

مرحله 5: جمع آوری، خلاصه و گزارش نتایج:

• مطالعه دامنه ای به برخی چارچوب های تحلیلی یا ساختار موضوعی نیاز دارد تا روایتی روایی از پیشینۀ پژوهشی موجود ارائه کند.
• پژوهشگران بهترین رویکرد را برای بیان نتیجه یا ارائۀ محصول نهایی مطالعۀ خود به صورت بیان شفاف یافته های مطالعه  دامنه ای  برای خوانندگان در پیش می گیرند.
• نتایج مطالعه دامنه ای پیامدهای عملی برای عملکرد بالینی، تحقیقات و سیاست های آینده دارد.
• با مشخص شدن پیچیدگی های مربوط به حوزۀ مورد مطالعه، شما لزوماً به پاسخ مناسب برای پرسش اصلی تحقیق نزدیک نمی شوید، اما از انواع نیازهای اطلاعاتی مورد بحث در همان حوزه آگاهی می‌ یابید.

منابع مفید و مرتبط به بحث :

https://journals.lww.com/ijebh/fulltext/2015/09000/guidance_for_conducting_systematic_scoping_reviews.5.aspx

 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31088144

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/1364557032000119616

https://bmcmedresmethodol.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-2288-13-48

https://implementationscience.biomedcentral.com/articles/10.1186/1748-5908-5-69

تهیه شده توسط: کارگروه عصب-روانشناسی زبان

شاخه دانشجویی نقشه برداری مغز ایران

مدیریت ترویج و آموزش

ترجمه و ارائۀ شفاهی: میترا مالی، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی شناختی فردوسی مشهد