- آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز؛ ظرفیت راهبردی در توسعه فناوری‌های شناختی و ارتقاء سلامت روان کشور
در جریان جلسه هم‌اندیشی نمایندگان ملت در سنگر علم و فناوری که روز سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ در آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز برگزار شد، جمعی از نمایندگان و چهره‌های برجسته علمی و اجرایی کشور با بازدید از بخش‌های مختلف این مرکز، در جریان توانمندی‌ها و برنامه‌های راهبردی آن قرار گرفتند.
روز سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، در جلسه هم‌اندیشی نمایندگان ملت در سنگر علم و فناوری، جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و شخصیت‌های علمی و اجرایی کشور از بخش‌های مختلف آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز بازدید کردند.
در ابتدای این نشست، دکتر محمدعلی عقابیان، رئیس آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز، با اشاره به تاریخچه راه‌اندازی این مرکز، گفت: راه‌اندازی این آزمایشگاه نقش مهمی در ارتقای سطح علمی کشور در حوزه علوم اعصاب و شناخت داشته و به‌عنوان قطب راهبردی در تعامل با دانشگاه‌ها و مراکز معتبر جهانی فعالیت می‌کند. وی با بیان اینکه اختلالات مغزی در دو بخش بیماری و رفتار طبقه‌بندی می‌شوند، افزود: تمامی هیجانات و احساسات انسانی در بخش‌های خاصی از مغز جای دارند و در این مرکز با فناوری‌های پیشرفته، این بخش‌ها به‌دقت شناسایی و عملکرد آن‌ها ارزیابی می‌شود.
وی ادامه داد: یکی از وظایف مهم این مرکز، تبدیل دستاوردهای تحقیقاتی به راهکارهای درمانی جدید و کاربردی است که در حال حاضر در نظام سلامت کشور تعریف نشده و باید در قالب پروتکل‌های عمومی و دستورالعمل‌های استاندارد در حوزه خدمات بهداشتی و درمانی ارائه شود. دکتر عقابیان همچنین از آغاز دو پروژه ویژه در حوزه اعتیاد و افسردگی خبر داد و گفت: این پروژه‌ها نخستین نوع خود در کشور بوده و به دلیل ماهیت تخصصی، در مرحله اول بر مبنای شخصی‌سازی درمان و در مراحل بعدی با اتصال هم‌زمان چندین دستگاه تخصصی اجرا می‌شوند که بر اساس پیش‌بینی‌ها، امکان دستیابی به درمانی با اثربخشی حدود ۹۰ درصد وجود دارد.
رئیس آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز همچنین بر بهره‌گیری از این امکانات در ارزیابی فرآیندهای شناختی از جمله توجه، انتخاب و تصمیم‌گیری تأکید کرد و افزود: کشورهای توسعه‌یافته از این ظرفیت‌ها در ارتقاء نظام‌های مدیریتی، صنعتی و اقتصادی استفاده می‌کنند و شاخص‌های تصمیم‌سازی و مدیریتی را بر پایه ارزیابی‌های عصب‌شناختی تعریف کرده‌اند. وی در ادامه به اهمیت بهره‌گیری از فناوری‌های عصب‌شناسی در حوزه نورومارکتینگ اشاره کرد و گفت: در بسیاری از کشورها روش‌های عصب‌شناختی به‌منظور اثرگذاری بر ذهن و تصمیم‌گیری مخاطبان در زمینه انتخاب کالا و خدمات به کار گرفته می‌شود و کشور ما نیز باید در راستای استفاده از این فناوری در بخش‌های مختلف فرهنگی، رسانه‌ای و به‌ویژه تولیدات صدا و سیما اقدام کند.
وی همچنین با اشاره به اهمیت ارزیابی محتوای فرهنگی در جامعه، تصریح کرد: اگرچه این آزمایشگاه مسئولیتی در حوزه تولید محتوای فرهنگی ندارد، اما توانایی آن را دارد که آثار تولیدشده را از منظر شناختی مورد ارزیابی قرار داده و میزان اثربخشی آن‌ها را در زمینه‌های مورد نظر به متولیان فرهنگی کشور گزارش دهد.
در ادامه این نشست، دکتر متفکرآزاد، دکتر روح‌الامین، سردار سراج، دکتر طهماسبی، دکتر کردی و دیگر اعضای حاضر ضمن بازدید از بخش‌های تخصصی آزمایشگاه، در جریان امکانات و توانمندی‌های فنی و پژوهشی این مجموعه قرار گرفتند و بر اهمیت حمایت از توسعه فناوری‌های شناختی و استفاده از ظرفیت‌های این مرکز در بهبود سلامت روان جامعه و ارتقاء خدمات علمی کشور تأکید کردند.
در بخش گفت‌وگوهای این نشست، دکتر روح‌الامین با اشاره به ضرورت هم‌افزایی میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی در بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته علوم اعصاب اظهار داشت: «افراد دولتی نیز باید از این دستگاه‌ها استفاده کنند و برای توسعه پروتکل‌ها، بخش‌های خصوصی پزشکی باید پیش‌قدم شوند. این مجموعه‌ها باید به هم گره بخورند و در شیوه نگاه به پژوهش و کاربرد آن بازنگری صورت گیرد. اولین ایستگاهی که مجلس می‌تواند در این زمینه ورود کند، تدوین یک بند قانونی است که برای این‌گونه مجموعه‌ها منشاء سفارش و توجه ایجاد کند. باید جای پای وسیع‌تری برای توسعه و استفاده از این ظرفیت‌ها باز شود و این جای پا باید در قالب قانون تثبیت شود.»
در ادامه، دکتر متفکرآزاد نیز ضمن تشکر از دعوت آزمایشگاه گفت: «ما هم از نظر کمی در دانشگاه‌ها رشد زیادی داشته‌ایم و هم به لحاظ کیفی کیفیت خوبی در آموزش داریم و در این زمینه مدعی هستیم. اما اکنون درگیر مسئله‌ای جدی هستیم؛ اینکه اقتصاد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در برابر این حجم از فارغ‌التحصیلان چگونه بچرخد. این مسئله برای ما موضوعیت داشته و امروز موضوع به حکمرانی علمی رسیده است.
کشور ما نیاز دارد که علم در اداره امور در همه حوزه‌ها از سیاسی و فرهنگی تا اقتصادی دخالت داده شود. حکمرانی علمی نیازی است که دستگاه‌هایی که می‌خواهند در قرن ۲۱ سرپا بمانند — از جمله وزارت دفاع و سایر نهادها — به آن احتیاج دارند. فقط باید درک از این نیاز در آن‌ها ایجاد شود و در این زمینه ما می‌توانیم کمک‌کننده باشیم. صنایع دفاع باید درک کنند که چه خدماتی می‌توانند از این ظرفیت دریافت کنند؛ چرا که در این صورت، غوغا خواهد کرد. من فکر می‌کنم بهترین مدل حمایتی، جا انداختن ادبیات و ظرفیت این کار در سطح کشور است.»
همچنین سردار سراج با تأکید بر جنبه آموزشی و خدماتی این آزمایشگاه گفت: «امکانی که شما دارید، هم برای آموزش و هم برای ارائه سرویس ارزشمند است. موضوعی که به نظرم برجسته می‌آید، این است که احساس نیاز در بخش‌های مختلف کشور نسبت به این مجموعه باید ایجاد شود. افراد در حوزه‌های گوناگون باید بدانند که این آزمایشگاه چه خدمات و کمک‌هایی می‌تواند به آن‌ها ارائه دهد. در این صورت، می‌توانند از این امکان به بهترین شکل استفاده کنند و متقابلاً شما نیز از پشتیبانی آن‌ها بهره‌مند شوید. اینجا پتانسیل بالایی دارد و می‌توانید خدمات را در قالب قراردادهای مشخص و ملموس به متقاضیان ارائه دهید.»
در پایان این نشست، دکتر عقابیان با تأکید بر اینکه مغز فرمانده و کنترل‌کننده تمامی فرآیندهای جسمی، شخصیتی و رفتاری انسان است، تصریح کرد: سازمان‌ها و نهادهایی که به این ضرورت آگاه باشند، بدون تردید با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تخصصی این آزمایشگاه می‌توانند در مسیر توسعه علوم شناختی و ارتقاء سلامت روان جامعه گام‌های مؤثری بردارند. وی بر مأموریت تحقیقاتی و فناورانه این مرکز تأکید کرد و افزود: آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز با برخورداری از پیشرفته‌ترین تجهیزات در حوزه علوم مغزی، آمادگی دارد تا خدمات تخصصی خود را در اختیار کلیه پروژه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی کشور قرار دهد و بستری مناسب برای تبدیل یافته‌های علمی به فناوری‌های کاربردی فراهم آورد.
